Trên AsiaNews ngày 31 tháng 12, 2024, tác giả Giorgio Bernardelli nhận định rằng Hai mươi lăm năm sau biến cố năm 2000, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đánh dấu Năm Thánh bằng cách tái khởi động lời kêu gọi theo bước chân của Đức Gioan Phaolô II là xóa nợ cho những người không có khả năng trả nợ. Nói theo báo cáo của UNCTAD: 'Trên toàn thế giới, 3.3 tỷ người đang sống ở các quốc gia buộc phải trả nhiều tiền lãi cho khoản nợ hơn là cho giáo dục và y tế. Nam bán cầu đã phải trả hóa đơn nặng nề nhất cho các cuộc khủng hoảng'.



Lời Đức Phanxicô: "Một lời kêu gọi chân thành khác mà tôi muốn đưa ra trước thềm Năm Thánh sắp tới là hướng đến các quốc gia giàu có hơn. Tôi yêu cầu họ thừa nhận mức độ nghiêm trọng của rất nhiều quyết định trong quá khứ của họ và quyết tâm xóa nợ cho các quốc gia sẽ không bao giờ có khả năng trả nợ. Đây không chỉ là vấn đề về lòng hào phóng, mà còn là vấn đề công lý."

Trong lời hiệu triệu hy vọng mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô đang khởi động với thế giới với Năm Thánh 2025 vừa mới bắt đầu, những lời này từ Sắc chỉ Spe non confundit mạnh mẽ quay trở lại chủ đề nợ công của các quốc gia nghèo nhất. Nó cũng được đưa vào thông điệp của Đức Giáo Hoàng năm nay cho Ngày Hòa bình Thế giới, có tựa đề 'Xin tha thứ cho chúng con những tội lỗi của chúng con: ban cho chúng con sự bình an của Chúa'.

Đây không phải là chủ đề mới cho một Năm Thánh: vào năm 2000, Đức Gioan Phaolô II đã yêu cầu ý tưởng này có nguồn gốc từ Kinh thánh trở thành của riêng ngài khi chuyển từ thiên niên kỷ này sang thiên niên kỷ khác.

Vì vậy, 25 năm trước, xóa nợ cũng đã trở thành một chủ đề quan trọng đối với xã hội dân sự. Ở đất nước chúng tôi, nó đã diễn ra dưới hình thức một chiến dịch (được Hội đồng Giám mục Ý hỗ trợ) dẫn đến việc hủy bỏ khoản nợ song phương mà hai quốc gia châu Phi, Zambia và Guinea Conakry, đã ký kết với Ý và không còn khả năng trả nợ.

Những cử chỉ khác - cũng rất quan trọng về mặt tài chính - đã diễn ra cùng lúc ở nhiều quốc gia khác nhau.

Tại sao Đức Phanxicô hiện cảm thấy cần phải khởi động lại chủ đề này? Bởi vì - đặc biệt là trong những năm gần đây, do hậu quả của cuộc khủng hoảng hoàn cầu do đại dịch gây ra và trầm trọng hơn do hậu quả của cuộc xung đột ở Ukraine - tại rất nhiều quốc gia ở Châu Phi, Châu Mỹ Latinh và Châu Á, vấn đề nợ công đã bùng nổ trở lại theo một cách rất khắc nghiệt.

'Chúng ta đang phải đối đầu với một cuộc khủng hoảng gây ra đau khổ và đau đớn, tước đi khả năng có một tương lai đàng hoàng của hàng triệu người', Đức Phanxicô nói, trao cho họ tiếng nói. 'Không chính phủ nào có thể đòi hỏi về mặt đạo đức rằng người dân của mình phải chịu cảnh thiếu thốn không phù hợp với phẩm giá con người.

Một số người có thể hỏi: nhưng nếu họ là những quốc gia nghèo, tại sao họ lại đi vay nợ? Mọi nền kinh tế đều dựa vào tín dụng để tài trợ cho các khoản đầu tư của mình. Không phải ngẫu nhiên mà quốc gia có tỷ lệ nợ công cao nhất là Hoa Kỳ, tức là nền kinh tế hàng đầu thế giới, tiếp theo (nhưng ở một khoảng cách rất xa) là Trung Quốc.

Chỉ để đưa ra một ý tưởng về tỷ lệ: theo một số dữ liệu được xử lý bởi UNCTAD - cơ quan của Liên hợp quốc về thương mại và phát triển - vào cuối năm 2023, nợ công đã đạt con số (kỷ lục) khoảng 97 nghìn tỷ đô la trên toàn thế giới. Tuy nhiên, trong số này, hơn 33 nghìn tỷ đô la là nợ của Hoa Kỳ. Toàn bộ nợ công của Ý vượt quá nghìn tỷ. Tất cả các quốc gia châu Phi cộng lại chỉ hơn 2 nghìn tỷ đô la.

Nhưng nếu nó tương đối nhỏ về mặt tuyệt đối, thì tại sao nợ ở các quốc gia nghèo nhất lại tạo ra nhiều vấn đề như vậy? Bởi vì các điều kiện để mắc nợ không giống nhau đối với tất cả mọi người.

Giống như những gì xảy ra với những người nộp đơn xin vay tại một ngân hàng, các quốc gia không được các quốc gia khác, các tổ chức đa phương (như Quỹ Tiền tệ Quốc tế, IMF) hoặc các cá nhân tư nhân, ba bên cho vay lớn, đối xử bình đẳng.

Nền kinh tế càng mong manh thì lãi suất phải trả càng cao. Đối với một quốc gia châu Phi, cùng một số tiền vay ngày nay có chi phí cao hơn 10 hoặc 12 lần so với ở Đức hoặc Hoa Kỳ.

Chính khoảng cách này đã trở nên ngày càng không thể duy trì trong những năm gần đây: Các quốc gia châu Phi hiện đang phải trả 163 tỷ đô la một năm cho lãi suất nợ của họ, so với 61 tỷ đô la mà họ đã trả vào năm 2010.

Đây là một sự kìm hãm đối với các khả năng phát triển. UNCTAD đã giải thích rõ điều này trong một báo cáo đáng lưu ý có tên là 'Thế giới nợ nần', được công bố cách đây vài tháng. Khi phân tích các sự kiện trong vài năm qua, có thể thấy rõ rằng hóa đơn cho các cuộc khủng hoảng liên tục mà tất cả chúng ta đã trải qua kể từ khi đại dịch xảy ra đã được các quốc gia nghèo trả nhiều hơn nhiều.

'Cuộc khủng hoảng nợ là một cuộc khủng hoảng tiềm ẩn', Giovanni Valensisi, một nhà kinh tế người Ý tại UNCTAD, một trong những biên tập viên của báo cáo, giải thích. 'Nhìn chung, những con số liên quan đến các nước đang phát triển có vẻ nhỏ. Nhưng nếu bạn nhìn vào những gì chúng gây ra cho xã hội của họ, tác động là rất lớn'.

Ví dụ, hơn 3.3 tỷ người ở châu Phi, Mỹ Latinh và châu Á hiện đang sống ở các quốc gia buộc phải chi nhiều tiền hơn để trả lãi cho các khoản nợ mà họ đã gánh chịu hơn là để tài trợ cho y tế hoặc giáo dục. Ở một nửa số nước đang phát triển, hơn 6.3 phần trăm tổng doanh thu từ xuất khẩu được dùng để trả nợ cho các chủ nợ.

Đây là một thứ 'thuế' không công bằng đối với các nước nghèo: UNCTAD nhắc lại rằng khi Hiệp định London về nợ chiến tranh của Đức được ký kết vào năm 1953, có quy định rằng lãi suất mà người Đức phải trả không được vượt quá 5% doanh thu từ xuất khẩu, để không làm suy yếu quá trình phục hồi của họ.

Tuy nhiên, ngày nay, đối với hàng chục quốc gia ở Nam bán cầu, nguyên tắc cơ bản này về một nền kinh tế hướng tới tương lai không được thực thi.

Nhưng trong thời kỳ đại dịch, viện trợ nợ không phải đã được hình dung cho các nước nghèo sao? 'Vào năm 2020', Valensisi trả lời, 'các nước G20 đã đóng băng các khoản thanh toán lãi suất cho khoản nợ của họ đối với các quốc gia đang phát triển trong hai năm.

Tuy nhiên, sự tạm dừng đó đã kết thúc ngay khi chiến tranh ở Ukraine khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn, vì các chính sách tiền tệ do chính các quốc gia mạnh hơn về kinh tế áp dụng để kiềm chế lạm phát đã khiến tất cả các lãi suất tăng vọt'.

Không có sự can thiệp mới nào vào thời điểm đó. Và trong bối cảnh 61% nợ của các nước đang phát triển hiện nay không còn do các quốc gia hoặc các chủ nợ đa phương cho vay nữa mà do các cá nhân tư nhân (ngân hàng hoặc nhà đầu tư mua các công cụ tài chính cụ thể) cho vay, thậm chí còn có tác động ngược lại: 'Vấn đề là tính biến động của các nguồn tài chính này', nhà kinh tế học của UNCTAD bình luận.

Ngay khi lợi suất trái phiếu công ở các nước phát triển nhất tăng lên, sự lựa chọn của những người tiết kiệm đã thay đổi, từ bỏ các thị trường khác. Vì vậy, vào năm 2022 - đúng lúc họ cần nguồn lực nhất - các quốc gia mong manh nhất về mặt kinh tế thấy mình phải trả nhiều tiền lãi hơn cho các ngân hàng và nhà đầu tư tư nhân so với số tiền họ nhận được từ các khoản vay mới'.

Do đó, có thể thấy những cơ chế sai trái này đằng sau lời kêu gọi của Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhằm đưa vấn đề nợ trở lại tâm điểm chú ý vào dịp Năm Thánh này. Tuy nhiên, với nhận thức rằng ngày nay, việc xóa nợ phần lớn là một hoạt động phức tạp hơn so với 25 năm trước.

Bởi vì sự tham gia rộng rãi hơn của các nhà đầu tư tư nhân làm tăng số lượng người đối thoại mà hành động công lý này phải được đàm phán. Đây là lý do tại sao Đức Giáo Hoàng cũng thúc giục thực hiện thêm một bước nữa: hình dung ra 'một kiến trúc tài chính quốc tế mới táo bạo và sáng tạo'. Để đảm bảo rằng gánh nặng của các cuộc khủng hoảng trong tương lai không một lần nữa đè lên vai người nghèo.

Có một số ý tưởng đã được nêu ra: 'Bước đầu tiên', Valensisi giải thích, 'là giải quyết vấn đề về tính đại diện: thực sự lôi kéo các nước đang phát triển tham gia một cách có ý nghĩa vào các bàn đàm phán nơi các quyết định được đưa ra. Nhưng chúng tôi cũng đang nghĩ về các cơ chế để giải quyết vấn đề chi phí nợ quá mức: một giả thuyết là củng cố các ngân hàng phát triển đa phương và khu vực, cả về mặt vốn hóa và năng lực cho vay tiếp theo, và bằng cách để họ khấu hao [amotize]một phần rủi ro, phát hành một phần các khoản vay bằng tiền tệ địa phương. Tuy nhiên, trên hết, cần phải tăng cường sự nhạy cảm về tài chính trong việc cấp các khoản vay ưu tiên cho các dự án ở các nước nghèo tạo ra sự phát triển lâu dài'.

Đây chỉ là những ví dụ về một con đường khả thi. Để - giống như trong ý tưởng của Kinh thánh về Năm Thánh - tất cả chúng ta thực sự có thể cùng nhau bắt đầu lại.